Türkmeniň sähra giňişligini düýedir sygyrsyz, goýundyr geçisiz göz öňüne getirmek asla mümkin däl. Halkymyz maldarçylygy özüniň ýaşaýyş hajatlaryny üpjün edýän kesp-käri hasaplapdyr. Türkmen hojalygynyň esasy pudagy bolan maldarçylykda et önümlerini öndürmek bilen bir hatarda, mallardan alynýan süýdi yrýa etmän, ondan köp görnüşli süýt önümleri taýýarlanylýar.
Süýt önümlerini taýýarlamak işi bilen esasan enelerimiz meşgullanypdyrlar. Enelerimiziň taýýarlan şol süýt önümleri uzak wagtlap zaýalanman saklanypdyr. Geň görmeli ýeri, süýt önümleri taýýarlanylanda hiç hili elektrik enjamy ýa-da himiki garyndy ulanylmandyr. Onda diňe ýerli iş usullaryndan peýdalanylypdyr. Süzme, peýnir, sargan, deleme, düýe çaly, eprik, motal ýaly, süýt önümlerini taýýarlamak üçin, ilkinji nobatda, gönezlik zerur bolupdyr. Gönezligi enelerimiz özboluşly aýratyn usul bilen taýýarlapdyrlar. Onuň taýýarlanylyşy halkymyzyň arasynda, umuman, birmeňzeşräk bolupdyr. Ýöne, onuň käbir tapawutlyklary hem bar.
Türkmenistanyň günbatar çäklerinde ýaşaýan ilatyň arasynda peýnir üçin täze doglan guzynyň, towşanyň ýa-da keýigiň maýalygyny (kyrkgasanak) alyp, onuň içine goýnuň owuz süýdüni guýup, gönezlik taýýarlapdyrlar. Şeýle görnüşde alnan gönezligiň bir çemçesi bir bedre töweregi süýdi uýatmaga ýetipdir.
Gönezlik diňe bir suwuk görnüşinde taýynlanylman, eýsem, ol gury, un görnüşinde-de taýýarlanylypdyr. Biziň welaýatymyzyň çäklerinde sarganyň gönezligi üçin üç-dört gün bolan guzynyň maýalygy alnypdyr. Onuň içine duz, zäk goşulan owuz süýdüni, üstündenem turşadylan süýdi guýup, maýalygyň gapdallaryny daňyp, asyp goýupdyrlar. Şemal çalyp duran ýerde asylan maýalygyň içindäki zatlar wagtyň geçmegi bilen gurap, gury un görnüşli gönezlige öwrülipdir.
Ahal sebitlerinde peýnirlik üçin gönezlik taýýarlanylanda guzy maýalygynyň içine duz, zäk goşulan owuz süýdüni guýupdyrlar. Süýt uýandan soň onuň suwuny özüne çekmegi üçin gönezlige gawunyň çigidi hem atylypdyr.
Gojaman Jeýhunyň kenaryny ýakalap oturan türkmenlerde bolsa, gönezlik taýýarlamak birneme tapawutly bolupdyr. Munuň üçin sanlyja gün bolan guzynyň maýalygyny alyp, duz atylan owuz süýdünde saklapdyrlar. Soňra maýalygyň duzuny ýuwupdyrlar. Taýýar bolan gönezligi süýdüň içinde eýläk-beýläk hereketlendirip, süýdi uýadypdyrlar. Şeýle usulda taýýarlanylan gönezlik birbada 20 litr süýdi uýatmaga mümkinçilik beripdir.
Enelerimiziň hojalyk işlerine ussatlygynyň netijesinde özleriniň ýerli usullaryny peýdalanyp, süýdi uýadyp, goýaldyp taýýarlan süýt önümleri il arasynda tagamlylygy we dermanlyk häsiýetleri bilen meşhurdyr.
Umuman, halkymyzda maldarçylyk hojalygynyň önümleriniň görnüşleri, olaryň taýýarlanylyşy örän gyzykly we özboluşlydyr. Enelerimiziň şeýle asylly däplerini öwrenmek, olary has-da kämilleşdirmek biziň hemmämiziň borjumyzdyr.
Kümüş HUDAÝGULYÝEWA.